Eerste vrouwelijke nobelprijswinnaar
Lorentz-biografie wint biografieprijs
De prijs, een medaille naar een stempel uit en een geldbedrag van euro, werd vrijdag 5 november uitgereikt in het Hodshon huis in Haarlem. Daar is de Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen gevestigd, een in opgericht genootschap die de prijs uitrekt samen met Rijksmuseum Boerhaave in Leiden.
In de jury zaten emeritus hoogleraar wetenschapsonderzoek Trudy Dehue, wetenschapshistoricus Frans van Lunteren en oud-decaan van Leidse bètafaculteit Frans Saris
Hendrik Antoon Lorentz () was een drijvende kracht achter de 'Gouden Eeuw' van de Nederlandse natuurkunde aan het begin van de vorige echte eeuw. Hij ontrafelde de wetten van elektromagnetisme, deed een voorzet voor de relativiteitstheorieën van zijn vriend Albert Einstein, en was een diplomatieke spil in wetenschappelijke netwerken in Europa.
Had Lorentz zielenroerselen?
Dirk van Delft, voormalig wetenschapsredacteur van het NRC Handelsblad en oud-directeur van het Boerhaave-museum en wetenschapshistoricus Frits Berends schreven een uitgebreide biografie van de Leidse hoogleraar, die concurreerde met nog een Lorentz-Biografie en biografieën van wetenschapper Franz Joseph Gall en van politici Johan Rudolph Torbecke en Abraham Kuyper.
Uit het juryrapport: ‘Wie was Hendrik Antoon Lorentz ( – ) was onwaarschijnlijk geliefd en gerespecteerd, als wetenschapper en als mens. In de twee biografieën die dit najaar bijna gelijktijdig uitkwamen, valt geen serieuze wanklank over de man te vinden. En dat, terwijl zijn biografen – Anne Kox en het duo Dirk van Delft en Frits Berends – er terdege naar gezocht hebben in al het archiefmateriaal dat beschikbaar is. In zijn eigen tijd was Lorentz populair. Albert Einstein vereerde hem als een vader. Ook andere natuurkundigen van die tijd waardeerden hem zeer. Daar bleef het niet bij. Toen Lorentz overleed stonden er in Haarlem duizenden mensen langs de route van de begrafenisstoet, en in heel Nederland hield de Telegraaf – toen het enige elektronische communicatiemiddel – drie minuten stilte uit respect voor Lorentz. Waarom was Lorentz belangrijk? Om dat te begrijpen moet je zaken die iedereen nu als vanzelfsprekend beschouwt, als het ware ont-weten. Toen Lorentz in hoogleraar natuurkunde werd in Leiden, was het idee dat alle materie uit atomen bestaat nog omstreden. Ook had men geen idee wat een elektrische stroom eigenlijk was. De grote revoluties in de natuurkunde – de relativiteitstheorie en de quantumtheorie – lagen nog ver voorbij de horizon. Lorentz was een van de eerste na ‘Een levend kunstwerk’ Hij won de Nobelprijs, was lid van de Royal Society en legde de basis voor de relativiteitstheorie van Einstein: Lorentz was een van de grootste wis- en natuurkundigen die Nederland ooit heeft gekend. Toen hij in overleed, werden de telegraaf- en telefoondiensten drie minuten stilgelegd. Er moesten extra treinen worden ingezet om alle belangstellenden op tijd op de begraafplaats te krijgen. Prins Hendrik kwam persoonlijk de weduwe condoleren. Lorentz was een icoon. Einstein noemde hem een levend kunstwerk, een volmaakte persoonlijkheid, een genie. Hij was een wijs, goed mens, bruggenbouwer, wegbereider, grootmeester. Vijfentwintig jaar lang verdiepte biograaf Anne Kox zich in zijn leven en werk. Hij slaagde erin om achter de façade van bewondering een mens te ontdekken. De biografie biedt tegelijk een verrassende geschiedenis van de tijd waarin Lorentz leefde en zijn wetenschap bedreef. Helder en genuanceerd beschrijft Kox de gedrevenheid van Lorentz, zijn unieke plaats in de wetenschap, het belang van zijn denkbeelden, zijn internationale acties vlak na de Eerste Wereldoorlog, zijn vriendschap met Albert Einstein, wiens leermeester maar ook criticus hij was, zijn werk in Teylers Museum, en zijn onvermoeibare Leiden ontpopt zich in het eerste kwart van de 20e eeuw tot een buitengewoon opwindende hotspot voor de natuurkunde. Tal van wetenschappelijke doorbraken vinden plaats en internationale natuurkundesterren als Albert Einstein, Max Planck en Marie Curie reizen af naar Leiden. Vooral Einstein spart frequent met de man die hij als zijn mentor beschouwt: Hendrik Antoon Lorentz ( - ). Lorentz is pas 24 jaar als hij hoogleraar theoretische natuurkunde wordt. In wint hij samen met Pieter Zeeman de Nobelprijs voor de Natuurkunde, voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op stralingsverschijnselen. Auteur Dirk van Delft vertelt in onderstaande video meer over het belang van Lorentz voor de wetenschap (artikel gaat door onder de video). Coauteur Frits Berends gaat in dit artikel in op de relatie met Einstein en Planck en werpt nieuw licht op Lorentz’ privéleven. Berends: ‘Lorentz werd altijd gezien als de zoon van een welvarende Arnhemse tuinder, maar ze hadden het helemaal niet zo breed.’ De familie had een stukje grond geërfd, maar daarvan konden ze niet leven, zo bleek uit archiefstukken. Lorentz’ vader Gerrit kampte met een gebrekkig been en stopte met zijn werk als tuinder. Hij werd timmerman en late
Voorbij de horizon
Hendrik Antoon Lorentz, natuurkundige
H.A. Lorentz
Auteur Tekst In Jaar P.J. Blok, E.B. Kielstra, K. Kuiper, Henri Smissaert en B.H.C.K. van der Wijck ‘Onze leestafel.’ In: Onze Eeuw. Jaargang 5 Rochus Krul ‘Nieuwe uitgaven en vertalingen.’ In: De Tijdspiegel. Jaargang 63 A.A.W. Hubrecht ‘Nederlandsche natuuronderzoekers in Nieuw-Guinea.’ In: De Gids. Jaargang 73 [tijdschrift] Neerlandia ‘Prof. Lorentz.’ In: Neerlandia. Jaargang 16 Remmelt Sissingh ‘Hendrik Antoon Lorentz, door R. Sissingh.’ In: Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23 J.E. Verschaffelt ‘Het gouden Doctoraat van Professor Lorentz’ In: De Vlaamsche Gids. Jaargang 14 [tijdschrift] Neerlandia ‘[Nummer 3]’, ‘Lorentz. †’ In: Neerlandia. Jaargang 32 Pieter Zeeman ‘Hendrik Antoon Lorentz, in memoriam. (18 Juli Februari ).’ In: De Gids. Jaargang 92 A.J.J. van de Velde ‘Letterkunde en Wetenschap Door Prof. Dr Alb. J.J. van de Velde, werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie van België.’ In: Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Adriaan Daniel Fokker ‘Hendrik Antoon Lorentz’ I
Lorentz: gevierd fysicus, geboren verzoener
Dramatische ontwikkelingen